'Niets gaat sneller dan de snelheid van het licht. Met mogelijke uitzondering van slecht nieuws', schreef de Britse sciencefictionauteur Douglas Adams ooit. De huidige coronavirus-pandemie herinnert ons aan de kracht van informatie – en aan de gevolgen van desinformatie.
Politieke leiders doen er dagelijks alles aan om niet alleen de pandemie onder controle te krijgen, maar ook de juiste verhaallijn. Ze moeten opboksen tegen cybercriminelen die willen profiteren van de bezorgdheid bij mensen en daarbij een constant spervuur van nepnieuws over alle communicatiekanalen lanceren. En zo burgers trachten te verleiden om op kwaadaardige inhoud te klikken of om hun persoonlijke informatie te delen. Tedros Adhanom Ghebreyesus, de directeur-generaal van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO, noemde het een infodemie. ‘Nepnieuws verspreidt zich sneller en gemakkelijker dan het virus zelf. En het is net zo gevaarlijk’, zei hij in februari al.
Cybercriminelen begrijpen perfect hoe we vandaag informatie consumeren en het delen via mail en sociale media. Het zijn experts die mensen via allerhande technieken stimuleren om hun online zwendelpraktijken en leugens te doen geloven. Aangezien veel landen wereldwijd in lockdown zijn, met een bevolking die graag op de hoogte wil blijven van de recentste ontwikkelingen, is er geen betere tijd voor cybercriminelen.
Actie en reactie
De online internetreuzen, de Googles en Facebooks van deze wereld, doen hun uiterste best om kordaat te reageren op nepnieuws: ze beloven om misleidende of schadelijke inhoud rond de pandemie snel te identificeren en te verwijderen. Tegelijkertijd plaatsen ze informatie uit echte bronnen bovenaan. En net als onlineshops zoals Amazon bannen ze advertenties en producten die valselijk beweren dat ze een oplossing zijn tegen het virus. Maar deze maatregelen werken alleen reactief, want de boodschap is dan wellicht al enige tijd in omloop.
Hoe kan je je dan beter beschermen tegen vals nieuws? Hier zijn vijf belangrijke vragen die we ons allemaal moeten stellen wanneer we informatie zien die zogezegd een update over het coronavirus bevat.
Wie heeft het verstuurd, en waarom? Heel belangrijk bij e-mails. Cybercriminelen doen zich vaak voor als een bekende organisatie of vertrouwde bron om jouw vertrouwen te winnen. Controleer daarom, als je zo’n melding ontvangt, of je effectief geabonneerd bent op een nieuwsbrief of app van de betreffende organisatie. Indien niet, dan is het heel onwaarschijnlijk dat de zogenaamde organisatie over jouw contactgegevens beschikt.
Staan er veel spellings- of grammaticafouten in het bericht? Iedereen maakt wel eens een typefoutje. Als een bericht echter vol fouten staat, dan is dit vaak een teken dat de originele tekst in een andere taal is geschreven en via een tool is vertaald. Dit is ook een teken dat het bericht niet koosjer is.
Waar leidt de url naartoe? Berichten van cybercriminelen bevatten niet het hele verhaal. Het zijn teasers die je uitnodigen om op een link te klikken. Die is uiteraard geïnfecteerd of leidt je af naar een fake website. Het is dus cruciaal om de url in de adresbalk effectief te controleren voordat u erop klikt. Sommige kwaadaardige url’s zijn duidelijk nep, met lange reeksen onleesbare letters of cijfers. Anderen bevatten kleine variaties op de spelling van een legitieme site. Als u niet zeker bent, zijn er diverse url-checkers gratis online beschikbaar.
Bevat het bericht geverifieerde bronnen? Een belangrijk principe van betrouwbaar nieuws, vooral wanneer er cijfers of harde feiten worden gebruikt, is dat het van verifieerbare en geloofwaardige bronnen komt. Voor het coronavirus zijn openbare instellingen zoals het Ministerie van Volksgezondheid of organisaties zoals de WHO het meest relevant. Een bericht dat bronnen van twijfelachtige herkomst bevat – of helemaal geen bronnen – is veel waarschijnlijker nep.
Is het echt exclusieve informatie? Soms hebben bepaalde media wel eens toegang tot exclusieve data die niet met andere zijn gedeeld. Bekijk dat toch met een zekere argwaan als dat – zoals nu – gaat over een snel ontwikkelende gezondheidscrisis waarin alle nieuwszenders over het algemeen dezelfde updates krijgen van politici en overheidsinstellingen. Je kan bijvoorbeeld Google News gebruiken om nieuwsberichten te zoeken, omdat het alleen nieuws uit betrouwbare bronnen laat zien.
Gebruik deze eenvoudige stappen om coronavirus-gerelateerd nieuws te controleren. Gebruik ook je gezond verstand om de bronnen en url’s te checken. En dan is de kans dat je geïnfecteerd raakt door de infodemie van nepnieuws al veel kleiner.
