Bij automatisering denk je al gauw aan computers. Maar het gaat verder. Automatisering vervangt menselijke arbeid door technologie. Dat geldt zowel voor fysieke als mentale inspanning. Een motor, lopende band, autonome robot, computerprogramma, kunstmatige intelligentie (artificial intelligence. ai), iets daartussenin of een combinatie van dit alles: het valt allemaal onder het begrip automatisering.
Experts gaan er vanuit dat uiteindelijk alles geautomatiseerd kan worden. Spierkracht, gegevens verwerken of serieus denkwerk, niemand en niets is immuun voor automatisering. In potentie biedt automatisering de mogelijkheid om een onbeperkte productie te realiseren zonder dat de mens arbeid hoeft te verrichten. Dat moeten we hebben, toch?
Een goed begin
Denkt u een tijdlijn in. Uiterst links is het moment waarop niets is geautomatiseerd. Hier heeft u handenvol werk. Helemaal rechts is het punt waarop het werk volledig is geautomatiseerd. Daar staat u met lege handen. Ergens op die lijn begint de digitale transitie. Het moment waarop bits en bytes een rol gaan spelen in het proces. Iets verderop doen cognitieve systemen en machine intelligentie hun intrede. Daar raakt de digitale transitie in een stroomversnelling. En dat moment is nu aangebroken. In het begin profiteerde iedereen van automatisering. Saai, zwaar, gevaarlijk of routinematig werk kon worden overgenomen door machines.
Economisch gezien worden mensen steeds minder waard als robots of computers hen kunnen vervangen. En als er geen limiet is aan het potentieel van automatisering, zal de mens dan uit de economie worden verdreven? Velen veronderstellen dat het zo’n vaart niet zal lopen. Het wegvallen van banen is nu eenmaal van alle tijden. En er ontstaan toch ook voortdurend nieuwe banen? Neem bijvoorbeeld de functie dronepiloot; een decennium geleden was dat onmogelijk.
Geen baan is veilig
Denk maar niet dat het de eenvoudige banen zijn die verdwijnen. Neem nou het beroep van radioloog, een hooggeschoolde medisch specialist. Artificial intelligence (ai) kan beter, sneller, goedkoper en met minder fouten diagnosticeren op basis van medische beelden. De baan van radioloog staat daarmee op de tocht. Net zoals die van schade-expert, financieel adviseur, chauffeur, copywriter, sportjournalist en honderden andere banen. De meest geavanceerde ai vertoont nieuwsgierigheid en creativiteit. Computers blijken beter in staat te zijn om ‘out-of-the-box’ te denken dan wij. Moeten we dan allemaal manager worden? Wat blijkt? Als mensen de leiding over een proces krijgen in plaats van computers heeft het resultaat daar vrijwel altijd onder te lijden. Dus ook dat is geen oplossing.
Het lijkt erop dat er steeds meer banen ten koste gaan van de digitale transitie. En het tempo waarin nieuwe banen – voor mensen – ontstaan wordt steeds trager. Intelligente machines zijn de arbeiders van de toekomst. De productiviteit zal blijven stijgen. Robots werken 24 uur per dag, 365 dagen per jaar. De economische waarde van een werknemer zal uiteindelijk worden gereduceerd tot een punt waarop het niet meer loont om hem in dienst te nemen tegen welk salaris dan ook. Met alle gevolgen van dien.
Rijk, rijker, rijkst en werkloos
Stijgende productiviteit vertaalde zich gebruikelijk in hogere lonen, maar staat nu gelijk aan meer winst voor de onderneming, waar slechts een kleine groep van profiteert. De economie neigt door de digitale transitie naar een ‘plutonomie’: een economie waarin een steeds kleinere groep steeds rijker wordt. Bedrijven die wisten op te krabbelen uit de economische crisis deden dat veelal door meer en beter te automatiseren. Niet door meer mensen aan te nemen. Een herstel zonder nieuwe banen dus.
Zeker wel. Het grootste voordeel dat mensen hebben is dat je ze kunt ontslaan bij gebrek aan werk. Machines kun je daarentegen in zo’n situatie niet ontslaan. Je kunt hooguit proberen die machines te verkopen. Op weg naar een plutonomie zul je ervoor moeten zorgen dat de vraag in de economie niet stil valt. Mensen die geen baan en dus geen inkomen meer hebben, kopen ook niets meer. Hoe los je dat op? Er gaan steeds meer stemmen op voor een ubi (universeel basis inkomen). Een gegarandeerd inkomen voor iedereen. Dat lijkt onbetaalbaar, maar dat is slechts schijn.
De mens is slechts een algoritme
Recentelijk stak een nieuwe filosofie de kop op: dataïsme. Volgens het dataïsme bestaat het universum alleen uit data en dataverwerking. Het belang van elk fenomeen en elke entiteit wordt bepaald door de bijdrage aan die dataverwerking. Dit klinkt als een extreem standpunt, maar meer en meer wetenschappers kijken met dat idee als uitgangspunt naar de realiteit en ontdekken dan steeds betere verklaringen voor het universum en alles wat erin zit.
Het universum is een gigantische computer. De mens is dan slechts een algoritme. Een schokkend en bijna niet te bevatten denkbeeld. Maar naarmate je dieper in deze ‘ideologie’ duikt, twijfel je steeds minder aan het fundamentele uitgangspunt. Zo verging het mij althans. Het universum zelf is de ultieme digitale transitie.
Paul Ostendorf, trendwatcher voor de VNSG
