‘Architectuur krijgt nieuwe kans’

'The best architectures, requirements and designs emerge from self-organizing teams', is wellicht het meest misbruikte principe uit het Agile Manifesto. Door de jaren heen was de gangbare interpretatie van dit principe verworden tot: 'Hoe minder je nadenkt over de toekomst, hoe beter je systeem wordt.” Het was de afgelopen tien jaar in de software-ontwikkeling niet bon-ton om het over architectuur te hebben. Maar het tij is langzaam aan het keren.

Modelleren wordt weer oogluikend toegestaan – zij het soms achter gesloten deuren, om het stigma ‘Big Up-front Design’ te vermijden. We durven het nog nauwelijks hardop architectuur te noemen, dus ontstaan er eufemismen als ‘Design thinking’ en ‘Master builder’. Maar het besef dat een beetje anticipatie in je systeemontwerp noodzakelijk is om risico’s beheersbaar te houden is nu wel doorgedrongen, getuige bijvoorbeeld het concept van de ‘Architectural Runway’ in het steeds populairder wordende Scaled Agile Framework.

Het is dus weer veilig voor ons, de anticiperende ontwerpers in de digitale wereld, om voorzichtig uit de kast te komen en ons bekend te maken als bijvoorbeeld enterprise-architect, solution-architect of software-architect. Daarmee is het ook tijd om de balans op te maken: wat staat ons te wachten, wat speelt er in het land van de digitale architectuur? Hieronder een korte inventarisatie van de belangrijkste trends en ontwikkelingen.

Digitale transformatie

Nieuw opkomende technologieën vermenigvuldigen en transformeren in toenemende mate de kanalen waarmee organisaties, personen en ‘dingen’ (in het ‘internet of things’) met elkaar verbonden zijn. Gebruikers en organisaties verwachten dat deze connecties voldoen aan hoge eisen op het gebied van tijdigheid (‘near realtime’) en consistentie, naar voorbeeld van organisaties als Amazon en Google.

De verandering die organisaties moeten doormaken om deze technologieën te integreren wordt digitale transformatie genoemd. Bij digitale transformatie is het grootste probleem vaak het omvormen van de bestaande ict-landschappen. Het bestaande landschap wordt vaak als zo belemmerend ervaren, dat organisaties het soms makkelijker vinden om een compleet nieuwe ‘digitale afdeling’ op te richten, waar de bestaande ict-afdeling zich niet of nauwelijks mee mag bemoeien.

Architectuur speelt een belangrijke rol bij het anticiperen op deze transformatie, en enterprise- en solution-architecten doen er goed aan zich te verdiepen in dit onderwerp.

Ecosysteem-architectuur

Bij veel bedrijven en instellingen wordt ‘samenwerking over de grenzen van de eigen organisatie heen’ een steeds belangrijkere business-prioriteit. Met de toenemende connectiviteit en digitalisering neemt ook de onderlinge afhankelijkheid tussen instellingen, bedrijven, personen en ‘dingen’ toe. Om deze afhankelijkheden te beheersen is het van belang een integrale visie te ontwikkelen op de verbindende concepten in het waarde-netwerk: de ecosysteem-architectuur.

Gartner stelt bijvoorbeeld dat het modelleren van business-ecosystemen steeds belangrijker wordt voor organisaties om hun rol in het waarde-netwerk te begrijpen en te kunnen herdefiniëren. Architecten verbreden hun scope van de eigen organisatie naar het modelleren van de informatie en interactie binnen het gehele ecosysteem.

Open data en gefedereerde datamodellen zijn essentiële smeermiddelen voor soepele interacties in het business-ecosysteem. Naast deze statische modellen is het vooral belangrijk de dynamiek binnen een ecosysteem-architectuur te begrijpen, om met de steeds sneller optredende veranderingen om te kunnen gaan.

Wendbaarheid

In de moderne aanpak van architectuur verschuift de balans van ‘zware’ doel-architecturen naar ‘precies genoeg architectuur’. Gedwongen door de steeds sneller veranderende business- en technologische context, worden elementen uit het Agile gedachtengoed verweven in de wijze waarop architectuur bedreven wordt.

Transformaties richting doelarchitectuur vinden in steeds kleinere (beter beheersbare) stappen plaats, en architecten zijn nauwer betrokken bij de uitvoering. Door gebruik te maken van Agile architectuur-practices kunnen architecten sneller inspelen op veranderingen, en samen met belanghebbenden de juiste balans bepalen tussen architectuurverbeteringen, innovaties, functionele uitbreidingen en het onder controle houden van technische schuld.

Architectuur gaat daarmee steeds minder over de ‘stip op de horizon’, en steeds meer over de weg daar naartoe. Deze trend wordt door veel organisaties belangrijk gevonden, en uit zich in ontwikkelingen als het Scaled Agile Framework, en ons eigen architectuuraanpak Risk- and Cost-Driven Architecture.

Service-gerichte architecturen

Grote ict-moderniseringstrajecten blijken in de praktijk bijzonder riskant. Organisaties zijn daarom steeds meer op zoek naar architecturen die kleine, beheersbare projecten mogelijk maken. Dit is één van de doelen van service-gerichte architecturen (sga): flexibiliteit creëren door de afhankelijkheid tussen aanbieders en afnemers van diensten te minimaliseren. Deze sga’s worden steeds volwassener, en maken steeds betere ontkoppeling, componentisering en standaardisering mogelijk.

In een modern ict-landschap worden applicaties samengesteld door standaard componenten als case-management systemen, rules engines en workflow engines te orkestreren met behulp van standaard infrastructuur (esb, PaaS). In plaats van grote, specialistische pakketten die moeilijk te vervangen zijn, kiest men voor standaard-componenten die voor meerdere bedrijfsfuncties ingezet kunnen worden, met zoveel mogelijk open source software.

Architectuur speelt een belangrijke rol in het beheersen van de complexiteit van een dergelijk landschap, en service-gerichte architectuur is cruciaal. In de software-architectuur vormen micro-services de nieuwste manifestatie van deze trend. In infra-architectuur zien we de trend terug in steeds geavanceerdere cloud-platformen, waarbij de cloud-diensten op een steeds hoger niveau in de applicatiestack gestandaardiseerd geleverd worden. De ict-nfrastructuur van een organisatie bevindt zich daardoor voor een deel vaak in de cloud. De architectuur moet dus openingen, maar ook controls bieden om daarmee om te gaan.

De belangrijkste architectuurtrends

Dit zijn volgens onze bronnen de belangrijkste architectuurtrends voor de komende jaren: digitale transformatie, ecosysteem-architectuur, wendbaarheid en de nieuwe service-gerichte architecturen. Ze haken natuurlijk op elkaar in: de ecosysteem-architectuur ontstaat door de digitale transformatie, en de nieuwe service-gerichte architecturen zijn nodig om de wendbaarheid te realiseren die noodzakelijk is om die digitale transformatie te maken.

De vier trends laten ook zien dat architectuur wel degelijk veranderd is ten opzichte van vóór de Agile-revolutie: architecten doen er goed aan zich minder blind te staren op die stip op de horizon, en meer betrokken te zijn bij de weg ernaar toe. Op die manier ontstaat een architect-nieuwe-stijl die een sleutelrol gaat vervullen bij de transformatie van ons gezamenlijke digitale ecosysteem.